లలితా సహస్రనామాల అర్థం!

స్తోత్రం :

చతుర్భుజే చంద్ర కలావతంసే
కుచోన్నతే కుంకుమ రాగశోణే
పుండ్రేక్షు పాశాంకుశ పుష్పబాణ
హస్తే నమస్తే జగదేక మాతః
అమ్మలగన్నయమ్మ, ముగురమ్మల మూలపుటమ్మ,
చాల పెద్దమ్మ,సురారులమ్మకడుపారడిపుచ్చినయమ్మ
దన్నులో నమ్మిన వేల్పుటమ్మల మనమ్ముల
నుండెడి యమ్మ దుర్గ, మా యమ్మ, కృపాబ్ధి
యిచ్చుత మహత్త్వ కవిత్వ పటుత్వ సంపదల్.

ధ్యానమ్ :
*అరుణాం కరుణా తరంగితాక్షీం
ధృతపాశాంకుశ పుష్పబాణ చాపామ్
*అణిమాదిభిరావృతాం మయూఖై
రహమిత్యేవ విభావయే భవానిమ్
*ధ్యాయేత్ పద్మాసనస్థాo వికసితవదనాం
పద్మపత్రాయతాక్ష్మీం
* హేమాభాం పీతవస్త్రాం కరకలిత లసద్ధెమ
పద్మాం వరాంగీమ్
* సర్వాలంకారయుక్తాం సకల మభయదాం
భక్తనమ్రాం భవానీం
* శ్రీవిద్యాం శాంతమూర్తిం సకలసురనుతాం
సర్వసంపత్ప్ర దాత్రీమ్
సకుంకుమవిలేపనా మళికచుంబి కస్తూరికాం
సమంద హసితేక్షణాo సశరచాప పాశాంకుశాం
అశేషజనమోహినీ మరుణమాల్యభుషోజ్జ్వలాం
జపాకుసుమ భాసురాం జపవిదౌ స్మరేద్దమ్బికామ్
ఈ స్తోత్రం బ్రహ్మాండ పురాణంలో అంతర్గతంగా హయగ్రీవునికి, అగస్త్యునికి జరిగిన సంవాదం రూపంలో ఉపస్థితమై ఉంది. లలితా సహస్రనామాన్ని వశిన్యాది వాగ్దేవతలు (వశిని, కామేశ్వరి, అరుణ, విమల, జయిని, మేధిని, సర్వేశ్వరి, కౌలిని అనే ఎనిమిది మంది దేవతలు) దేవి ఆజ్ఞానుసారం దేవిస్తుతికోసం పఠించారని చెప్పబడింది. స్తోత్రంలో దేవి కేశాది పాదవర్ణన ఉంది. ఇందులో అనేక మంత్రాలు, సిద్ధి సాధనాలు, యోగ రహస్యాలు నిక్షిప్తమై ఉన్నాయని, విశ్వసిస్తారు. లలిత (క్రీడించునది) ను స్తుతించే ఈ స్తోత్రాన్ని దేవి ఇతర రూపాలైన దుర్గ, కాళి, మహాలక్ష్మి, సరస్వతి, భగవతి వంటి దేవతలను అర్చించడానికి కూడా పఠిస్తారు. పారాయణం, అర్చన, హోమం వంటి అనేక పూజావిధానాలలో ఈ సహస్రనామస్తోత్రం పఠించడం జరుగుతుంది

1. శ్రీమాతా:- మంగళకరమైన, శుభప్రథమైన తల్లి
2. శ్రీ మహారాజ్ఞి:- శుభకరమైన గొప్పదైన రాణి
3. శ్రీ మత్సిం హసనేశ్వరి:- శోభతో కూడిన శ్రేష్టమైన ఆసనమును అధిష్ఠించింది.
4. చిదగ్ని కుండ సంభూతా : చైతన్యమనెడి అగ్ని కుండము నుండి చక్కగా ఆవిర్భావము చెందినది
5. దేవకార్య సముద్యతా : దేవతల యొక్క కార్యములకై ఆవిర్భవించింది
6. ఉద్యద్భాను సహస్రాభా : ఉదయించుచున్న వెయ్యి సూర్యుల యొక్క కాంతులతో సమానమైన కాంతి కలది
7. చతుర్బాహు సమన్వితా : నాలుగు చేతులతో కూడినది.
8. రాగస్వరూప పాశాఢ్యా : అనురాగ స్వరూపముగా గల పాశముతో ఒప్పుచున్నది.
9. క్రోధాకారాంకుశోజ్జ్వలా : క్రోధమును స్వరూపముగా గలిగిన అంకుశముతో ప్రకాశించుచున్నది.
10. మనో రూపేక్షు కోదండా : మనస్సును రూపముగా గల్గిన చెఱకుగడ విల్లును ధరించింది.

11. పంచతన్మాత్ర సాయకా : ఐదు తన్మాత్రలు అను బాణములు ధరించింది.
12. నిజారుణ ప్రభాపూర మజ్జద్బ్రహ్మాండ మండలా : తన సహజమైన ఎఱ్ఱని కాంతుల నిండుదనమునందు మునుగుచూ వున్న బ్రహ్మాండముల సముదాయము కలది.
13. చంపకాశోక పున్నాగ సౌగంధికలసత్కచా : సంపంగి, అశోక, పున్నాగ, చెంగల్వ పుష్పముల చేత ప్రకాశించుచున్న శిరోజ సంపద కలిగినది.
14. కురువిందమణిశ్రేణి కనత్కోటీర మండితా : పద్మరాగముల వరుసచేత ప్రకాశించుచున్న కిరీటముచే అలంకరింపబడింది.
15. అష్టమీ చంద్రవిభ్రాజ దళికస్థల శోభితా : అష్టమినాటి చంద్రుని వలె ప్రకాశించుచున్న పాలభాగముచే పవిత్రమైన సౌందర్యముతో అలరారుచున్నది.
16. ముఖచంద్ర కళాంకాభ మృగనాభి విశేషకా : ముఖము అనెడి చంద్రునియందు మచ్చవలె ఒప్పెడు కస్తురి బొట్టును కలిగినది.
17. వదనస్మర మాంగల్య గృహతోరణ చిల్లికా : ముఖమనెడు మన్మథుని శుభమైన నివాసమునకు తోరణమువలె ఒప్పు కనుబొమలు కలిగినది.
18. వక్త్రలక్ష్మీ పరీవాహ చలన్మీనాభ లోచనా : ముఖదీప్తి అనెడు సంపదప్రథమైన స్రోతస్సునందు కదలాడుచున్న చేపలవలె ఒప్పుచుండు కన్నులు కలిగినది.
19. నవచంపక పుష్పాభ నాసాదండ విరాజితా : క్రొత్తగా వికసించుచున్న సంపెంగ పువ్వును పోలెడు ముక్కుదూలముతో ప్రకాశించునది
20. తారాకాంతి తిరస్కారి నాసాభరణ భాసురా : ఆకాశములో ప్రకాశించునట్లు కనబడు చుక్కల యొక్క కాంతిని తిరస్కరించుచున్న ముక్కు బులాకీ చేత ప్రకాశించునది.

21. కదంబ మంజరీ క్లుప్త కర్ణపూర మనోహరా : కడిమి పూల గుచ్చముల చేత కూర్చబడిన చెవులపై సింగారించుకొను ఆభరణములచే మనస్సును దోచునంత అందముగా నున్నది.
22. తాటంక యుగళీభూత తపనోడుప మండలా : చెవి కమ్మలుగా జంటగా అయిన సుర్య చంద్ర మండలమును గలది.
23. పద్మరాగ శిలాదర్శ పరిభావి కపోలభూః – పద్మరాగ మణుల అద్దమును పరిహసించు చెక్కిళ్ళ యొక్క ప్రదేశము గలది
24. నవవిద్రుమ బింబ శ్రీ న్యక్కారి రథనచ్ఛదా – కొత్తదైన పగడముల యొక్క దొండపండు యొక్క శోభను తిరస్కరించు పెదవులు గలది.
25. శుద్ధ విద్యాంకురాకార ద్విజ పంక్తిద్వయోజ్జ్వలా – శుద్ధమైన విద్య అనగా బ్రహ్మ విద్య లేదా శ్రీవిద్యకు బీజప్రాయము వలె ఆకారము గల రెండు జన్మలు కలిగిన లేదా పండ్ల యొక్క రెండు వరుసలచే ప్రకాశించునది.
26. కర్పూర వీటికామోద సమాకర్షద్దిగంతరా – కర్పూరపు తాంబూలము యొక్క సువాసన లేదా పరిమళమును చక్కగా గ్రహించుచున్న దిగంతముల వరకు ఆవరణములు గలది
27. నిజసల్లాప మాధుర్య వినిర్భర్త్సిత కచ్ఛపీ – తన యొక్క సంభాషణ యొక్క తియ్యదనము చేత విశేషముగా లేదా అధికముగా అదలింపబడిన కచ్ఛపీ అను పేరుగల వీణ గలది
28. మందస్మిత ప్రభాపూర మజ్జత్కామేశ మనసా – చిరునవ్వు నిండిన కాంతి ప్రవాహమునందు మునకలిడుచున్న శివుని యొక్క మనస్సు కలిగినది.
29. అనాకలిత సాదృశ్య చుబుక శ్రీ విరాజితా – లభ్యము గాని లేదా దొరకని పోలిక గల గడ్డము యొక్క శోభ చేత ప్రకాశించునది.
30. కామేశ బద్ధ మాంగల్యసూత్ర శోభిత కంధరా – పరమశివుని చేత కట్టబడిన మంగళసూత్రముచే, పవిత్ర సౌందర్యముతో ప్రకాశించుచున్న మెడ గలిగినది.

31. కనకాంగద కేయూర కమనీయ భూజాన్వితా – బంగారు ఆభరణాలు, వంకీలతో అందమైన బాహువులు కలిగినది.
32. రత్నగ్రైవేయ చింతాకలోల ముక్తాఫలాన్వితా – రత్నముల చేత కంఠమునందు ధరించు చింతాకు అనే ఆభరణముతో కదులుచున్న ముత్యాలహారంతో కూడినది.
33. కామేశ్వర ప్రేమ రత్న మణిప్రతిపణస్తనీ – కామేశ్వరుని యొక్క ప్రేమ అనెడి శ్రేష్టమైన మణిని పొందుటకై బదులు ఇచ్చు వస్తువులుగా అయిన స్తనములు గలది
34. నాభ్యాలవాల రోమాళి లతాఫలకుచద్వయీ – బొడ్డు అనెడి పాదు లోని నూగారు అనెడి తీగకు పండ్లవలె ఒప్పు జంట స్తనములు గలిగినది.
35. లక్ష్య రోమలతాధారతఅ సమున్నేయ మధ్యమా – కనబడుచున్న నూగారు అనెడు తీగను అనుసరించి ఉద్ధరింపబడిన నడుము గలది
36. స్తనభార దళన్మధ్య పట్టబంధ వళిత్రయా – వక్షముల బరువు చేత విరుగుచున్న నడుమునకు కట్టిన పట్టీల యొక్క బంధముల వలె కనబడు మూడు ముడుతలౌ గలది
37. అరుణారుణ కౌసుంభ వస్త్ర భాస్వత్కటీ తటీ – ఉదయ సూర్యుని రంగువలె కుంకుమపువ్వు రంగువలె అగుపడు వస్త్రముతో వెలుగొందు కటి ప్రదేశము గలది.
38. రత్నకింకిణికా రమ్యా రశనాదామ భూషితా – రత్నములతో కూడిన చిరుగంటలతో అందమైన ఒడ్డాణపు త్రాటి చేత అలంకరింపబడింది
39. కామేశజ్ఞాత సౌభాగ్య మార్దవోరుద్వయాన్వితా – కామేశ్వరునికి మాత్రమే తెలిసిన సౌభాగ్యవంతమైన మెత్తని లేదా మృదువైన తొడలను కూడినది
40. మాణిక్య మకుటాకార జానుద్వయ విరాజితా – మాణిక్య సంబంధమైన కిరీటము వంటి ఆకారముతో ఒక్కు మోకాళ్లతో ప్రకాశించునది.

41. ఇంద్రగోప పరీక్షిప్త స్మర తూణాభజంఘికా – ఆరుద్ర పురుగుల చేత చుట్టును పొదగబడిన మన్మథుని యొక్క అమ్ముల పొదులతో ఒప్పు పిక్కలు గలది.
42. గూఢగుల్ఫా – నిండైన చీలమండలు గలది.
43. కూర్మపృష్ఠ జయిష్ణు ప్రపదాన్వితా – తాబేలు యొక్క ఉపరితలం అనగా వీపు భాగపు నునుపును గెలుచు స్వభావము గల పాదాగ్రములు కలిగినది.
44. నఖదీధితి సంఛన్న సమజ్జన తమోగుణా – గోళ్ళ యొక్క కాంతుల చేత చక్కగా కప్పివేయబడిన నమస్కరించుచున్న జనుల యొక్క అజ్ఞానం గలది.
45. పద ద్వయ ప్రభాజాల పరాకృత సరోరుహా – పాదముల జంట యొక్క కాంతి సముదాయము చేత తిరస్కరింపబడిన పద్మములు గలది.
46. శింజానమణి మంజీర మండిత శ్రీపదాంభుజా – ధ్వని చేయుచున్న మణులు గల అందెలచేత అలంకరింపబడిన శోభగల పద్మముల వంటి పాదములు గలది.
47. మరాళీ మందగమనా – హంసవలె ఠీవి నడక కలిగినది.
48. మహాలావణ్య శేవధిః – అతిశయించిన అందమునకు గని లేదా నిధి
49. సర్వారుణా – సర్వము అరుణ వర్ణంగా భాసించునది.
50. అనవద్యాంగీ – వంక పెట్టుటకు వీలులేని అవయవములు గలది.

51. సర్వాభరణ భూషితా – సమస్తమైన నగల చేత అలంకరించబడింది.
52. శివకామేశ్వరాంకస్థా – శివస్వరూపుడు కామ స్వరూపుడు అగు శంకరుని యొక్క తొడయందున్నది.
53. శివా – వ్యక్తమైన శివుని రూపము కలది.
54. స్వాధీన వల్లభా – తనకు లోబడిన భర్త గలది.
55. సుమేరు శృంగమధ్యస్థా – మేరు పర్వతపు శిఖరము యొక్క మధ్య ప్రదేశములో ఉంది.
56. శ్రీమన్నగర నాయికా – శుభప్రథమైన ఐశ్వర్యములతో కూడిన నగరమునకు అధిష్ఠాత్రి.
57. చింతామణి గృహాంతఃస్థా – చింతామణుల చేత నిర్మింపబడిన గృహము లోపల ఉంది.
58. పంచబ్రహ్మాసనస్థితా – ఐదుగురు బ్రహ్మలచే నిర్మింపబడిన ఆసనములో ఉంది.
59.మహాపద్మాటవీ సంస్థా – మహిమగల లేదా గొప్పవైన పద్మములు గల అడవియందు చక్కగా ఉంది.
60. కదంబ వనవాసినీ – కడిమి చెట్ల యొక్క తోటయందు వసించునది.

61. సుధాసాగర మధ్యస్థా – చక్కగా గుర్తించుకొని తనయందు ధరించి అవసరమైనపుడు వ్యక్తము చేయగలుగునది.
62. కామాక్షీ – అందమైన కన్నులు గలది.
63. కామదాయినీ – కోరికలను నెరవేర్చునది.
64. దేవర్షిగణ సంఘాత స్తూయమానాత్మ వైభవా – దేవతల యొక్క, ఋషుల యొక్క, గణదేవతల యొక్క సముదాయము చేత స్తోత్రము చేయబడుచున్న తన యొక్క గొప్పదనము గలది.
65. భండాసుర వధోద్యుక్త శక్తి సేనా సమన్వితా – భండుడు అను రాక్షసుని సంహరించుట యందు ప్రయత్నించు స్త్రీ దేవతల సేనలతో చక్కగా కూడియున్నది.
66. సంపత్కరీ సమారూఢ సింధుర వ్రజసేవితా – సంపత్కరీ దేవి చేత చక్కగా అధిరోహింపబడిన ఏనుగుల సముదాయము చేత సేవింపబడింది.
67. అశ్వారూఢా ధిష్ఠితాశ్వకోటి కోటిభిరావృతా – అశ్వారూఢ అనే దేవి చేత ఎక్కబడిన గుఱ్ఱముల యొక్క కోట్లానుకోట్లచే చుట్టుకొనబడింది.
68. చక్రరాజ రథారూఢ సర్వాయుధ పరిష్కృతా – చక్రరాజము అను పేరుగల రథములో అధిష్ఠించిన సమస్తమైన ఆయుధములచే అలంకరింపబడింది.
69. గేయచక్ర రథారూఢ మంత్రిణీ పరిసేవితా – గేయచక్రము అని పేరుగల రథమును అధిష్ఠించిన మంత్రిణిచే అన్ని వైపుల నుండి సేవింపబడునది.
70. కిరిచక్ర రథారూఢ దండనాథా పురస్కృతా – కిరిచక్రము అను పేరుగల రథమును ఎక్కిన దండము చేతియందు ఎల్లప్పుడూ వుండు దేవి ముందు ఉండి సేవింపబడునది

71. జ్వాలామాలిని కాక్షిప్త వహ్నిప్రాకార మధ్యగా – జ్వాలా మాలిని అను పేరు గల నిత్యదేవత చేత వెదజల్లబడి నిర్మింపబడిన అగ్నిప్రాకారము యొక్క మధ్యనున్నది.
72. భండసైన్య వధోద్యుక్త శక్తి విక్రమ హర్షితా – భండాసురుణ్ణి, అతని సైన్యాన్ని సంహరించడానికి సంసిద్ధురాలైన తన శక్తి సైన్యాల విక్రమాన్ని చూచి ఆనందించింది.
73. నిత్యాపరాక్రమాటోప నిరీక్షణ సముత్సుకా – నిత్యాదేవతల యొక్క పరులను ఆక్రమించుకోగల శక్తి, సామర్థ్య, ఉత్సాహాలను చూసి సంతోషించింది.
74. భండపుత్ర వధోద్యుక్త బాలా విక్రమనందితా – భండాసురుని పుత్రులను సంహరించుటకు సంసిద్ధురాలైన బాలాదేవి యొక్క విక్రమమునకు సంతసించునది.
75. మంత్రిణ్యంగా విరచిత విషంగ వధతోషితా – మంత్రిణీ దేవి చేత చేయబడిన విషంగ వధను విని సంతసించింది.
76. విశుక్ర ప్రాణహరణ వారాహీ వీర్యనందితా – విశుక్రుని ప్రాణాలను హరించిన వారాహీదేవి యొక్క పరాక్రమానికి సంతోషించింది.
77. కామేశ్వర ముఖాలోక కల్పిత శ్రీగణేశ్వరా – కామేశ్వరుని యొక్క ముఖమును చూచినంత మాత్రమున కల్పించబడిన గణపతిని గలది.
78. మహాగణేశ నిర్భిన్న విఘ్నయంత్ర ప్రహర్షితా – మహాగణపతి చేత నశింపచేయబడిన జయ విఘ్న యంత్రమునకు మిక్కిలి సంతోషించింది.
79. భండాసురేంద్ర నిర్ముక్త శస్త్రప్రత్యస్త్రవర్షిణీ – రాక్షస రాజైన భండాసురిని చేత ప్రయోగింపబడిన శస్త్రములకు విరుగుడు అస్త్రములను కురిపించునది.
80. కరాంగుళి నఖోత్పన్న నారాయణ దశాకృతిః – చేతివ్రేళ్ళ గోళ్ళ నుండి పుట్టిన విష్ణుమూర్తి యొక్క దశావతారములు గలది.

81. మహాపాశుపతాస్త్రాగ్ని నిర్దగ్ధాసుర సైనికా – మహాపాశుపతము అను అస్త్రము యొక్క అగ్నిచేత – నిశ్శేషంగా దహింపబడిన రాక్షస సైన్యము గలది.
82. కామేశ్వరాస్త్ర ప్రయోగముతో నిశ్శేషంగా దహింపబడిన భండాసురునితో కూడిన శూన్యకా నగరము గలది.
83. బ్రహ్మోపేంద్ర మహేంద్రాది దేవ సంస్తుత వైభవా – బ్రహ్మ, విష్ణువు, ఇంద్రుడు మొదలైన దేవతల చేత స్తుతింపబడిన పరాక్రమ వైభవం గలది.
84. హరనేత్రాగ్ని సందగ్ధ కామ సంజీవ నౌషధిః – శివుని యొక్క మూడవ కంటికి నిశ్శేషంగా దహింపబడిన మన్మథునికి సంజీవనము వంటి మందువలె పనిచేసినది అనగా పునర్జీవనము ప్రసాదించునది.
85. శ్రీ మద్వాగ్భవ కూటైక స్వరూప ముఖపంకజా – మంగళకరమైన లేదా మహిమాన్వితమైన వాగ్భవము అను పేరుగల అక్షర సముదాయమే ముఖ్యమైన స్వరూపముగాగల పద్మము వంటి ముఖము గలది.
86. కంఠాధః కటిపర్యంత మధ్యకూట స్వరూపిణీ – కంఠము యొక్క క్రింద నుండి నడుము లేదా నాభి ప్రదేశము వరకు గల శరీరమును లేదా దేహమును మధ్యకూట స్వరూపముగా గలది.
87. శక్తికూటైక తాపన్న కట్యధోభాగ ధారిణీ – శక్తికూటముతో సామ్యమమును పొందిన నడుము యొక్క క్రింది ప్రదేశమును ధరించింది.
88. మూలమంత్రాత్మికా – మూలమంత్రమును అనగా పంచదశాక్షరీ మంత్రమును ఆత్మస్వరూపముగా గలది.
89. మూలకూట త్రయకళేబరా – మూలమంత్రము యొక్క కూటత్రయమును తన శరీరముగా గలది.
90. కులమృతైక రసికా – కులమునకు సంబంధించిన అమృతములో మిక్కిలి ఆసక్తి కలది.
91. కులసంకేత పాలినీ – కుల సంబంధమైన ఏర్పాటులను పాలించింది.

92. కులాంగనా – కుల సంబంధమైన స్త్రీ.
93. కులాంతఃస్థా – కులము యొక్క మద్యములో ఉంది.
94. కౌలినీ – కులదేవతల రూపంలో ఆరాధింపబడునది.
95. కులయోగినీ – కుండలినీ యోగ దేవతా స్వరూపిణి.
96. అకులా – అకులా స్వరూపురాలు లేదా కులము లేనిది.
97. సమయాంతఃస్థా – సమయాచార అంతర్వర్తిని.
98. సమయాచార తత్పరా – సమయ అనే ఆచారములో ఆసక్తి కలది.
99. మూలాధారైక నిలయా – మూలాధార చక్రమే ముఖ్యమైన నివాసముగా గలది.
100. బ్రహ్మగ్రంథి విభేదినీ – బ్రహ్మగ్రంథిని విడగొట్టునది.